Napoleon

Ridley Scott's Napoleon heeft behoorlijk wat kritiek gekregen. Nog voor de première woedde het debat los en werden er geen woorden gespaard. Het was te lang, te gewelddadig, te oud, te realistisch, te onwerkelijk, te Amerikaans. Joaquin Phoenix was op zijn beurt te lang, te oud, te veel Joaquin Phoenix maar ook te weinig Joaquin Phoenix. De Fransen waren beledigd, en de rest van Europa was in tweede instantie beledigd namens de Fransen, over de manier waarop de erfenis van de oorlogshitser werd behandeld. Het feit dat het slechts een film was waarvan het primaire doel hoogstwaarschijnlijk alleen was om een betalend bioscooppubliek te vermaken, leek in het debat te zijn vergeten.

Zeer weinig mensen noemden hoe krachtig Napoleon eigenlijk is. Op welk prachtig vakmanschap berust zijn bestaan en hoeveel werk er in een productie van deze omvang zit. Dit redt natuurlijk niet een film die aan een paar te veel tekortkomingen lijdt om de volledige speelduur van drie uur mee te gaan, maar men mag het visuele aspect niet vergeten, wat een van de meest indrukwekkende dingen is die je in een IMAX-bioscoop kunt zien. Dan moet je je afvragen welke verwachtingen je echt moet hebben voor een Ridley Scott-film in 2023? Wat is redelijk om te denken dat je zult krijgen?

Je gaat nauwelijks voor een film zitten die door Ridley Scott is geregisseerd en denkt dat er meer diepgang of zelfs karakterontwikkeling zal zijn, maar het wordt problematisch als het een echt persoon en een echt menselijk lot is dat moet worden geportretteerd. Een verhaal dat de meeste mensen echt kennen en geen underdog zoals in Gladiator. Ik verwacht in ieder geval een zekere mate van nauwkeurigheid en een lichte geschiedenisles. Ik vraag niet om Gandhi of Lawrence of Arabia, maar ik wil toch een soort complex persoonlijk portret. Maar ook de gloriedagen van Ridley Scott zijn voorbij, dat mag niet vergeten worden. Hij maakte onvergelijkbare films die tot de beste van hun tijd behoorden toen hij op het hoogtepunt van zijn carrière was, tijdens zijn eigen gouden tijdperk, maar de laatste jaren is het veel middelmatiger met films als The Last Duel en House of Gucci. Mooie films, die hier en daar ook hun sterke punten hebben, ongetwijfeld, maar ook veel te lang en met heel weinig inhoud. Helaas volgt Napoleon dezelfde trend.

Maar het begint goed. Marie Antoinette wordt geëxecuteerd door de guillotine in een fenomenaal morbide scène die meteen de toon zet. Napoleon Bonaparte (Joaquin Phoenix) is de toeschouwer van de zeer gedetailleerde onthoofding en het was hier tussen de menigte dat zijn klim op de steile carrièreladder begon. Een geleidelijke vooruitgang in de samenleving waar geen lijk niet de moeite waard was om op te stappen om uiteindelijk de top te bereiken. Een enorm ego dat zijn troepen met zelfverzekerde hand de dood in leidde, maar zo imposant en meedogenloos als hij was op het slagveld, was hij net zo onhandig als het ging om menselijke relaties, vooral met de toekomstige keizerin Josephine de Beauharnais (Vanessa Kirby), wiens belangrijkste taak het was om tevergeefs te proberen een erfgenaam voort te brengen, Een statige en veerkrachtige zoon die het militaire bedrijf zou kunnen overnemen als het einde kwam.

En ook hier begon het goed. Toen ze elkaar voor het eerst ontmoetten in 1795, begon Napoleon liefdesbrieven te schrijven aan Josephine. Teksten vol poëzie, warmte en passie, beloften van eeuwige liefde. Toen bleek dat deze nieuw gevonden liefde slechts zeer tijdelijk was en zich al snel ontwikkelde tot een op zijn zachtst gezegd giftige relatie, waarbij macht en het grandioze zelfbeeld veel belangrijker waren dan empathie en tederheid. Dit is natuurlijk in overeenstemming met het personage en het verhaal, waar ze hem bespotte vanwege zijn lage sociale status en hij op zijn beurt zijn familie schandaliseerde door te trouwen met een weduwe met kinderen. Beiden lagen links en rechts rond en de ene minnaar en minnares na de andere werden uitgenodigd in de keizerlijke slaapkamer, zo was het. Het vreselijke temperament van Napoleon is ook hier goed gedocumenteerd, er is immers een reden voor het epitheton Napoleon complex, een buitensporig agressief of dominant sociaal gedrag dat de fysieke of sociale tekortkomingen van een persoon compenseert.

Het probleem is dat dit niet wordt gevoeld, de emotionele diepte is beperkt, het portret is vervaagd. Kirby heeft echt niet veel om mee te werken in een rol die zo eendimensionaal is als maar kan en wat ze daadwerkelijk levert is vaak teleurstellend, ver verwijderd van haar bekroonde optreden als Margaret in The Crown. Phoenix is meestal stabiel. Hij heeft immers zelden een slechte dag op het werk, maar tegelijkertijd is hij uiterst beperkt in de rol van de mompelende Napoleon en het is niet zijn schuld, maar ook hier moet de grootste schuld bij Scott en zijn scenarist, David Scarpa, vallen. Zo'n veelzijdige persoonlijkheid als Napoleon kunnen ze gewoon niet aan, en hier komt hij uiterst oninteressant en lange momenten zelfs ronduit triest over.

Met citaten als "Ik treed in de voetsporen van Alexander de Grote en Caesar", verwacht ik in ieder geval dat het van begin tot eind prachtig zal zijn, maar dat is het nooit. Als je het vergelijkt met Gladiator, wat niet onredelijk is om te doen, was die film veel beter in het vertellen van het verhaal van Maximus dan Napoleon in het vertellen van het verhaal van Napoleon. In feite was zelfs Phoenix' personage Commodus een veel krachtiger portret. Geen van de dingen die Gladiator tot de moderne klassieker maakten die het nu wordt beschouwd, is hier te vinden. De cerebrale en psychologische aspecten van de ambitie, het succes en het falen van Napoleon ontbreken volledig of hadden kunnen worden benadrukt met meer innovatieve benaderingen in plaats van er alleen maar naar te hinten via de plot. Zelfs de politieke intriges en propaganda krijgen niet veel ruimte.

De kracht van de film ligt in plaats daarvan in het weergeven van de vele en lange epische veldslagen die het hele scherm vullen met bloed en lichaamsdelen. Paarden en mensen die ik tot in het kleinste anatomische detail kan bekijken terwijl ze uit elkaar worden gescheurd op het geluid van gedempte onheilspellende drums en dit is wat Ridley Scott onder de knie heeft. Hij kent dit van binnen en van buiten en kan hier Napoleon absoluut concurreren met Gladiator. Daar liggen de problemen zeker niet. Of zoals een beroemde zanger het zou hebben gezegd. Scott heeft 99 problemen, maar gevechten zijn er niet één.

Als we in Waterloo aankomen, dat wil zeggen, het bittere einde van de saga van Napoleon na een ongelooflijk aantal wendingen, weet ik niet meer over hem dan toen ik me bijna drie uur eerder in de bioscoopstoel parkeerde en dat is natuurlijk een groot probleem in een film over Napoleon.